Altruïsme of egoïsme?

“Zelfontplooiing.” “Iets terug kunnen doen voor de maatschappij.” Of: “anderen kunnen helpen.” Een greep uit de reacties die ik krijg als ik met vrienden,collega’s en ‘ervaringsdeskundigen’ spreek over hun beweegredenen om vrijwilligerswerk te doen. Prachtige motieven die een hoge mate van altruïsme suggereren. Maar zijn we werkelijk zo onbaatzuchtig?

Evolutie
Evolutionair gezien is het namelijk een gekke situatie: wij doen iets voor anderen en vergroten daarmee de overlevingskans van hen. Anders gezegd: wij verkleinen die van onszelf door iets - geld, kennis of ‘handjes’ - weg te geven. Tegelijkertijd maken we onszelf door dit gedrag wel aantrekkelijker: door onze beste kant te laten zien, domweg een beetje te showen, zijn wij een interessante partij. Aldus het evolutionaire perspectief. Anno 2016 vraag ik me af of dit nog volledig opgaat. 

Wederkerigheid
Uit de gesprekken die ik heb, komen andere redenen naar voren:

• Het vergroot je kans op de arbeidsmarkt;
• Je kan zo iets terug doen voor de maatschappij;
• Het is een nuttige bezigheid. 

Maar vooral hoor ik: “fijn om anderen te kunnen helpen.” Toch is echt altruïsme - mensen helpen zonder daar zelf ook maar enig belang bij te hebben - zeldzaam. Het blijkt vaak neer te komen op “fijn om iets voor anderen terug te kunnen doen." Oftewel, het wederkerigheidsprincipe. Impliciet ervaren wij een verplichting om een gift te beantwoorden met een tegengift. Kwestie van geven en nemen dus. In dit geval: als je het zelf goed hebt (jouw gift), dan wil je iets terug doen voor de mensen die niet in die positie zitten.

Waardering
En zo komen we langzaam maar zeker bij een meer egoïstische drijfveer. Vanuit een eigen, goede positie willen wij wat terug doen. En daar vooral waardering voor krijgen. Dan zit je met vrijwilligerswerk geramd. Erkenning en waardering zijn één van de basisbehoeften van de mens. Wij zoeken hier in ons leven vrijwel voortdurend naar - vanaf heel jongs af aan! Een compliment geeft een positieve stimulans. Als je het gevoel hebt dat je waardevol bent voor je omgeving, heb je vervolgens in ruil daarvoor ook meer oog voor anderen. En kan je op jouw beurt meer begrip en waardering voor hen tonen. En dan zijn weer weer terug bij de wederkerigheid.

Vrijblijvend
De meer egoïstische drijfveer verklaart het vrijblijvende karakter dat ten onrechte aan vrijwilligerswerk kleeft. Ook al doet zo’n 45% van de Nederlanders vrijwilligerswerk, het deel dat zich structureel aan een stichting of initiatief committeert is klein. Vaak gaat het om kortstondige of eenmalige acties, denk aan NLdoet. Het verloop van vrijwilligers is dan ook hoog: als het maar even niet bevalt of uitkomt, stopt men ermee. En hoewel over het algemeen geldt dat alle kleine beetjes helpen, een bewuste keus zou in dit geval toch echt geen overbodige luxe zijn.